W Polsce pracownik i pracodawca, którzy chcą rozpocząć współpracę, jeden z nich chce ją pracę świadczyć, a drugi jest gotowy za nią płacić, mają dostępnych kilka ścieżek prawnych dla uregulowania od strony formalnej stosunku służbowego jaki będzie miał między nimi miejsce.
Umowa o pracę
Umowa o pracę to podstawowa forma zawierania porozumień dotyczących stosunku pracy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Podstawą prawną takiej umowy jest Kodeks Pracy. Wszelkie zapisy w umowie o pracę, które byłyby z Kodeksem Pracy niezgodne są automatycznie nieważne. Umowa o pracę jest najczęściej uznawana za najkorzystniejszą z punktu widzenia pracownika. Wynikać to ma z szeregu przywilejów i gwarancji – praw pracowniczych, jakie przysługują osobom zatrudnionym w oparciu o umowę o pracę. Jednym z nich jest możliwość dochodzenia roszczeń w związku z niewywiązaniem się z takiej umowy przed Sądami Pracy. Postępowanie przed takimi sądami jest bowiem z reguły szybsze niż przed innymi i uproszczone. Poza tym pracownik posiada gwarancję uzyskania zarobków w wysokości przynajmniej odpowiadającej obowiązującemu w Polsce wynagrodzeniu minimalnemu, a także specjalnych dodatków za pracę w nadgodzinach lub porze nocnej. Prawo pracy opisuje również szereg norm, które musi spełniać zakład i miejsce pracy, a nad ich przestrzeganiem czuwa Państwowa Inspekcja Pracy.
Umowa o dzieło i umowa zlecenie
To dwa rodzaje umów cywilnych, które są bardzo często spotykane w Polsce i zastępują umowę o pracę. Podstawą ich funkcjonowania jest, w przeciwieństwie do umowy o pracę, Kodeks Cywilny. W związku z tym nie mają w przypadku tych umów zastosowania normy prawa pracy, między innymi: pensja minimalna i czas pracy. W związku z tym umowy te są dużo bardziej elastyczne. Nie ta elastyczność (sprowadzająca się najczęściej do możliwości szybkiego rozwiązania takiej umowy gdy sytuacja przedsiębiorcy lub pracownika się zmienia) wydaje się jednak powodem dużej ich popularności, a możliwość zmniejszenia kosztów pracy jakimi są obowiązkowe składki społeczno-zdrowotne, które obciążają umowy o pracę.
Różnica pomiędzy umową o dzieło, a umową zlecenie sprowadza się do treści takiej umowy. W przypadku umowy o dzieło zleceniobiorca zobowiązuje się zrealizować jakąś pracę-dzieło. Jest ona określana umową rezultatu. W przypadku umowy zlecenie zobowiązuje się zaś do starannego wykonywania powierzonych mu zadań, nie odpowiada jednak za ostateczny rezultat swojej pracy. Wynagrodzenie przysługuje zleceniobiorcy za samo „staranne działanie”, a nie za jego rezultat.
Różnice pomiędzy poszczególnymi umowami – ich korzyści i wady
Kolejna istotna różnica pomiędzy tymi różnymi rodzajami umów, regulujących stosunek pracy, to sposób odprowadzania od nich składek społeczno-zdrowotnych i obliczania kosztów uzyskania przychodów przez zleceniobiorcę lub pracownika. W przypadku umowy o pracę nie istnieje pole do manewru. Od całej kwoty zarobków pracownika należy odprowadzać obowiązujące składki. W praktyce oznacza to, że osoba zarabiająca w Polsce pensję minimalną (obecnie 1680 zł brutto) otrzymuje miesięcznie 1237,20 zł netto podczas gdy pracodawcę pracownik taki kosztuje 2028,43 zł miesięcznie (różnica pomiędzy pensją netto pracownika, a kosztem pracodawcy to koszt składek odprowadzanych przez pracodawcę i pracownika).
Dużo większe pole do korzystnych dla pracownika lub pracodawcy zmian w sposobie obliczania wynagrodzenia za pracę występuję przy umowie zlecenie lub umowie o dzieło. W przypadku umowy zlecenie przyjmuje się, że jeśli ktoś uzyskuje dochody w oparciu o kilka takich umów, to wystarczy, że składki będzie odprowadzał tylko od jednej z nich i niekoniecznie tej o najwyższej wartości. Tak więc możemy sobie wyobrazić sytuację gdy ktoś przykładowo ma podpisane trzy umowy zlecenie. Jedną o wartości 100 zł, drugą 500 zł, a trzecią 3000 zł, a składki społeczno-zdrowotne odprowadza tylko od umowy o wartości 100 zł, co w sposób znaczący podwyższałoby kwotę jej zarobków netto. Taki sposób kalkulacji wynagrodzenia uznawany jest jednak za ryzykowany, gdyż przyjmuje się, że może zostać uznany za niezgodny z prawem. Wobec tego najczęściej, traktując to jako bezpieczne wyjście, odprowadza się składki społeczno-zdrowotne od umowy zlecenie o wartości odpowiadającej przynajmniej wysokości pensji minimalnej.
Najbardziej korzystna, przyjmując jako kryterium korzystności poziom oskładkowania, jest umowa o dzieło. W przypadku tej umowy w ogóle nie ma obowiązku jej oskładkowania składkami społecznymi, ani zdrowotnymi. Istnieje ponadto możliwość przyjęcia 50% kosztów uzyskania przychodu, kiedy autor dzieła wykonuje pracę będącą przedmiotem prawa autorskiego lub pokrewnego, albo gdy przekaże prawa do niego zleceniodawcy (sytuacja często spotykana np. podczas tłumaczeń językowych). Należy jednak pamiętać, że zakres prac, które mogą zostać uregulowane tą umową jest mocno ograniczony.
Zmiany w prawie
Opisane w tym artykule zagadnienie w dużym stopniu dotyczyły możliwości uniknięcia obciążenia umów zlecenie i umów o dzieło składkami społeczno-zdrowotnymi. Jednak już w przypadku umów zlecenie zaznaczaliśmy, że wiele osób woli odprowadzać składki od umowy o wartości odpowiadającej przynajmniej pensji minimalnej aktualnie obowiązującej w Polsce. Uchwalone w ostatnich tygodniach przez polski sejm zmiany w prawie wprowadzają właśnie takie rozwiązanie. Chociaż mają wejść w życie dopiero w 2016 roku w przypadku wszystkich pracowników (od 2015 roku będą obowiązywać członków rad nadzorczych). Zgodnie z wprowadzanymi zmianami będzie obowiązek odprowadzania składek od umów zleceń przynajmniej od ich wartości odpowiadającej wysokości pensji minimalnej. Powód zmian w prawie idących w tym kierunku to temat na oddzielny artykuł i dyskusję.